I SEMINARIO INTERNACIONAL DE EDUCACIÓN INTERCULTURAL BILINGÜE Y EDUCACIÓN INDÍGENA

Educación en la diversidad: Experiencias y Desafíos en la Educación Intercultural Bilingüe en Brasil y

en Paraguay.

Foto: Guillermo Sequera

Embajada de Brasil en Asunción

Asunción - 2009

Ñepyrümby

Jehekombo’e Tekojoaju rupive heñói peteï ñeikotevë oïva tapichakuéra apytépe iñambuéva ojoehegui tekoveháicha ha avei hekópe, upévare ojehechávo ko’ä mba’e, jehekombo’e rupi ojehecháta mba’éichapa ikatu oñesë tenonderäme, oñemboyke’ÿme tapichakuérape ohecha mombyryvéva, ha avei mba’éichapa upe heko iñasäi ohóvo, oñepena’ÿre, umi mba’e omboheko peteïva ichupe; omoheñóivo upéicha upe “racismo” oje’eha.

Jehekombo’e Tekojoaju Ñe’ëköi rehegua ningo peteï techaukarä iñambuéva iñepyrümby guive. Kóichagua jehekombo’ére oikotevë tapichakuéra peteïteïva, taha’e oikóva koloniaha rupi térä katu oikóva távaha rupi, ha’ekuéra oñembokatupyry ha oñemorandúva’erä ikatu haguäicha ojehesape’áve ko’ä mba’épe:

I) Oñeikümby poräve haguä Teko rehegua oïva tapichakuéra apytépe ko’ägaite.
II) Toñemombareteve oñemongeta haguä hapichakuéra ndive ojoavýva hekópe.
III) Apañu’äi’ÿre toiko oñondivepa tapichakuéra iñambuéva hekópe, ha toñemomba’e ñande reko katuetére avei, imba’éröguáicha ha omopeteïva ñande rekove.

Upéicharö ñe’ë mbykýpe ikatu ja’ehína, maymave oiko poräva opaichagua hapichakuéra apytépe heko ambuévandi, omombarete upe jehekombo’e tapichakuérape guarä, ojehechaháicha hína oñeikotevë katuete ojoaju hikuái opavavéva tapicha aty oñondivekuéra ojehecha haguä upe teko joja, teko peteï, teko joaju omba’apóva hekopete Democracia oikotevëháicha ha omoneïva upe Teko opaichaguápe.

Upéicha rupi heta tapichakuéra iñarandúva ha ojeporekáva ko’ä mba’ére, oikóva Vrasil retä rupi, oheka hikuái mba’eichaitépa oñembohapo ha ojeporúta Tekombo’épe umi kuaaita ojeguerekóva tetäme. Ojehechaháicha hina, oñeikotevë oñemombarete ha oñemyesakä porä ko’ä mba’e mbo’ehararäkuérape guarä iñasäi ha okakuaa haguäicha umi ikuaapy, ojehechahápe mba’éichapa oiko oñondive umi tekovekuéra , mba’éichapa oñembo’e ha mba’éichapa ova ova tapichakuéra oñemo’äva “diversidad cultural ha inclusión social” principios guýpe.

Ko’ägaite upe jehekombo’e oikóva Vrasil-pe ojehecha ramo ambue tetäre, oguerekógui heta tapicha oheka ha ohesa’ÿijóva upe Jehekombo’e Tekojoaju ha ambue mba’erehegua, upépe ha ambue tetäme, oñemopyenda, oñemomba’e ha oñemoinge ohóvo mbeguekatúpe, Jehekombo’e Tekojojaju rehegua omombarete, omopyenda ha omongakuaáva osë haguä tenonderäme tetäháicha MERKOSU tetä apytépe.

Tetä Paraguái ndaikatúi ñambojoja ambue tetäre, opa tetä apytépe, oipurugui hína moköi ñe’ë, Castellano ha Guaraní; Castellano ñe’ë ojehaitypova’ekue ko’ápe ha Guarani ñe’ë ohejava’ekue ñande ypykuéra ha ojepurüva tetä tuichaháicha agäite peve, upéicharö jepe oikónte gueteri ñemboykehápe, ha upévare ha’e imbareteve ohóvo jepe ndojegueraha poräirö iñembo’epy mbo’ehaoha rupi, ha nomoirügui ichupe Teko ñembo’e rehegua oapañuáiva Política educativas rape.

Oje’e haguéicha ko’ä mba’e ojejapo ko “Peteïha Aty guasu Internacional Tekombo’e Tekojoaju Ñe’ëköi ha Tekombo’e Te’ÿi” rehegua ikatu haguäicha ijaty tapichakuéra iñarandúva ha oipytyvöséva ko’ä mba’ére tetä Vrasil ha Paraguáiguápe, upéicha avei omoambue haguä tembiapo ojejapoháicha hína oñemopyenda mbarete upe Democracia.

Tetä Paraguáipe ha oñembosa’ive haguä pe jojaha’ÿ moköive tetäme ha anive haguá oñemboyke maymáva tapichakuérape.

Ipahaitépe, ko aty guasu rupive hi’ä oiko ñemongeta, ñemomarandu ha topáy upe kuaaseve seve kirirïháme oikóva, opavave remiandúpe ha toïve tapicha omyesakäséva upe Tekombo’e Tekojoaju ha Tekombo’e Te’ÿikuéra rehegua, upéicha avei tojehecha tekotevë oïva mitä pyahu ha kakuaáva apytépe, oñemboykéva tekombo’égui moköive tetäme, hi’äiteva’erá oñembojojapa maymavaitépe ha topu’ä ñane retänguéra.

Aty guasu ohupytyséva

I) Toñembohape ñomongeta ha toñehesa`ÿijo Tekombo’e Tekojoaju ha Tekombo’e Te’ýi Paraguaí ha Brasil gua

II) Toñemombarete ñomongeta ha toñehesa’ÿijo mba’éichapa ha mboýpa oï te’ÿi oje’eháicha Paraguái ha Brasil-pe.

III) Toñembohasa ojupe tembiasa kuaapy ha marandu tembiapo rehegua ojejapóva, ha Políticas linguisticas rehegua ojerekóva moköive tetäme, Tekombo’e Tekojoaju ha Tekombo’e Te’ÿi guigua.

IV) Toñehesa’ÿijo ha toñomongeta mba’éichapa ikatu ojepuru metodología investigación intercultural oñemboapu’a ha oï hetave haguä kuaapy Tekombo’e Tekojoaju gui.

V) Toñemoige Paraguáipe pe Redes de Intercambio de experiencias sobre Educación Indígena ha EIB-pe, orekoháicha Vrasi, upe Red de Educación para la Diversidad omoheñóiva’ekue Ministerio de Educación ha Cultura Brasil-gua.

VI) Toñepytyvö oïve haguä kuaapy EIB ha Tekombo’e Te’ýi rehegua MERKOSU apytépe, ñehesa’ÿjo, ñemyesakä jepy’amongeta mbo’ehára ha maymáva ikatupyrýva rupi ikatuhaguäicha oiko ñehesa’ÿjo ha osëve haguä kuaapy hypy’üva ko’ä mba’épe..

Ojehupytyse avei:

• Toñembohape Tekombo’e Tekojoaju ha Te’ýi rehegua;
• Toñemosarambi Teko rape ñemoarandu ikatuhaguäicha oñeme’ë mbo’epy hesegua ha oñeñe’ëháicha tavapýre mbo’ehaóguasu Brasil ha Paraguáipe. Oñeñemoï haguä peteï ñe’ëme;
• Toiko ñembyaty tembiapo científico rupive mbo’ehára, temimbo’e ha maymáva aty oikuaavéva opa mba’e Tekombo’e Tekojoaju ha Te’ýiguigua tetä Paraguái ha Brasil- gua;
• Tojeguereko tenda oñehesa’ïjo, oñeñomongeta ha oñembohovái haguä opa mba’e omombaretevéva tembiapo iporäve haguä opa mba’e ojejapóva mbo’ehao ha mbo’ehaoguasúpe;
• Toñemombarete ñepytyvö ha ñemoarandu Paraguái ha Brasil;
• Tojekuaauka tembiapo ojejapóva EIB ha Te’ÿikuérandi ikatuhaguäicha osë kuaapy atykuéragui omba’apóva Paraguái ha Brasil pe.

MBA’ÉPA OÑEHA’ÄRÖ KO ATÝGUI

Oje’ehaguéicha iñepyrüräme, ko aty guasu omopyendáta ha omopa’üta upe jehekombo’e, tembiasa kuaapy ñembohasa, ha mba’éichapa oikéta ojokuápe ha oñembyatýta ohóvo umi kuaapy omoakärapu’äta upe Tekombo’e Te’ÿi ha Tekombo’e Tekojoaju rehegua. Upeva’erä ojejehesarkóta umi principios de cooperación ha solidaridad oïva Vrasil ha Paraguái ndive, avei oñemosarambíta moköive ñe’ëme portugués ha español-pe umi tembiapo kuaapy rehegua ojekuaaukáva ko aty guasúpe.
Ko tembiapo rupive, rohechakuaa hína roipytyvötaha ojekuaave haguä umi mba’e oñeñe’ëvagui upe interculturalidad-pe, ha upéicha ñahenonde’áta upe jekuaa’ÿ jehechakuaa’ÿ, umi Te’ÿi ha hekokuéra guigua. Agä katu, romo’ï peteï ñe’ëme roñeha’ätaha romyasäivo ko tekojoaju, roikuaaukávo ha rombohasávo umi kuaapy ore apytépe ha avei roñeha’äta ko’ë ko’ëre osë poräve haguä tapicha iñaranduetevéva ko MERKOSU jeroguatápe, ha mba’éichapa omba’apóta oñondive mbo’ehao Arandu guasu róga Vrasil ha Paraguáipegua.